Piše: Admir Muratović, direktor Biblioteke “Behram-beg” u Tuzli
Dva su osnovna razloga učenja arapskog alfabeta:
- stjecanje sposobnosti učenja i izučavanja posljednje Božije objave, odnosno Plemenitog Kur’ana i
- učenje arapskog jezika.
Arapsko pismo (حروف الهجاء, الحروف الأبجديّة) se razvilo iz nabatejskog pisma. Nabatjeci su semitski narod koji je živio u tzv. Kamenoj (Petrijskoj) Arabiji koja se prostirala južno i jugozapadno od Palestine.[1]
Nabatejsko pismo se razvilo iz aramejskog pisma, dok aremejsko potječe iz prasemitskog pisma.
Arapsko pismo je alfabetskog karaktera, te kao takvo predstavlja najsavršeniji stepen u razvoju pisma, općenito. U njemu, u principu, svakom glasu odgovara jedan grafem (harf). Prema kriteriju razvijenosti, pisma se još dijele na silabička i idegrafska, kod kojeg, na primjer, za svaki pojam (ideju) postoji zaseban crtež. Takvo je danas kinesko pismo. Očigledno je da spomenuta dva pisma predstavljaju niže nivoe razvijenosti, odnosno prethode alfabetskom pismu.
Najstariji arapski alfabet, kao i aramjeski i nabatejski, imao je 22 slova. U nekim fazama, arapski alfabet je imao i 17 slova. Tek u nekim kasnijim periodima došlo je do konstruisanja dodatnih arapskih harfova čija je svrha, prije svega, bila izraziti određene glasove kojih nije bilo u aramejskom jeziku (ث, ذ, ض, ظ, غ). To povećanje grafema nije izvršeno uvođenjem slova novih nacrta, nego uvođenjem dijakritičkih znakova, u obliku tačaka, iznad ili ispod slova.
Na primjer, prije ove faze harf ح je bio oznaka i za harf ح, ali i za harf خ, odnosno ج.
Po tipologiji arapsko pismo je konsonantsko pismo, poput svih ostalih semitskih pisama. Njegova osnovna karakteristika je da slova služe kao simboli za konsonante.
Ne da nije imalo oznake za kratke vokale, nego nije imalo, u nekim svojim razvojnim fazama, ni oznake za duge vokale. Dugi vokali će se tek kasnije početi označavati pomoću ا, و, ي, pa će, kao takvi, ovi arapski konsonanti početi imati dvostruku funkciju.
Kratki vokali su se prvobitno označavali pomoću tačaka. Ali se to nije dugo zadržalo u upotrebi. Tako se od 7. st. kratki vokali počinju označavati fethom, dammom, odnosno kesrom, i taj način ostat će u upotrebi i do dan-danas. Prema mišljenju većine arapskih filologa, pronalazak ovakvog načina izražavanja kratkih vokala pripisuje se Ebu Esvedu ed-Du’aliju.[2]
U pogledu smjera pisanja arapsko pismo je sinistrorsno, tj. piše se zdesna nalijevo, za razliku od latiničnog pisma koje je dekstrorsno, odnosno piše se slijeva nadesno.
Karakteristika većine arapskih slova jeste da imaju 4 različita oblika, shodno tome da li se javljaju samostalno, na početku, u sredini ili na kraju riječi.
Dalje, u arapskom pismu u principu ne postoji razlika između rukopisnih i štampanih slova. Isto tako ne postoji distinkcija između malih i velikih slova.
Kod Arapa je bilo pokušaja da se u njihovo pismo uvedu velika slova. Jedan takav pokušaj predstavljaju tzv. Krunska slova ( حروف التّاج), koja je 1930. g. u Egiptu predložio Muhammed Mahfuz el-Misri, ali nije naišao na odaziv za njihovo prihvatanje u praksi.[3]
Inače su u upotrebi dva osnovna tipa arapskog pisma: neshī (pismo koje mi koristimo) i kūfī (četvrtasto i uglasto stilisano pismo).
Pored ova dva pisma u arapskoj kaligrafiji se koriste i tzv. sulus, divani, rejhani, rik’a, idžaza i ta’lik pisma.
Arapsko pismo je prije svega pismo arapskog jezika koji pripada velikoj hamitsko-semitskoj grupi jezika. Po broju leksema, te po nekim drugim svojim karakteristikama arapski jezik predstavlja jedan od najbogatijih jezika na svijetu.
Ovim jezikom danas govori oko 300 miliona ljudi na svijetu, te kao takav spada među 5 jezika po kriteriju zastupljenosti, odnosno po kriteriju korištenja na cijelom svijetu.
Osim što je jezik Kur’ana, jedan je i od službenih jezika Ujedinjenih naroda.
Poznato je da je to i jezik nekada snažne i bogate civilizacije, kakva je u srednjem vijeku bila islamsko-arapska civilizacija.
Zahvljujući utjecaju ove moćne civilizacije, vremenom su i mnogi drugi jezici počeli koristiti arapsko pismo, prilagodivši ga fonetskome sistemu svoga jezika. Takav slučaj je sa osmanskim, perzijskim, afganskim, urdu, suaheli/svahili, malajskim, sindi, urdu, pašto i bosanskim jezikom (arebica – alhamijado tekstovi). Za neke jezike arapsko pismo je bilo samo privremeno u upotrebi, dok ga neki jezici i dan-danas koriste.
Kao takvo, arapsko pismo je u samom vrhu po svojoj rasprostranjenosti, odnosno upotrebi među svim postojećim svjetskim pismima.
[1] Petrijska Arabija je dobila naziv po glavnom gradu Petri.
[2] Ebu Esved ed-Du’ali (Abū al–Aswad al–Du‘alī, ar. > أبو الأسود الدؤلي) rođen je 603. a umro je 688. godine. Rođen je za života Božijeg Poslanika, a živio je, radio i djelovao i u vremenu Pravednih halifa, odnosno Emevija. Jedno vrijeme bio je zapovjednik Basre, a kasnije i kadija u ovom gradu. Posebno se interesirao za jezik, arapsku gramatiku i arapsku književnost.
[3] Muhammed Mahfuz el-Misri (Muḫammad Maḫfūẓ al-Miṣrī) egipatski je kaligraf 20. stoljeća koji je na prijedlog Fada I, prvog kralja modernog Egipta, predložio novi oblik arapskih harfova, nazvavši ih po samom kralju (vlasniku krune) Krunska slova.
